Kazanowski Marcin h. Grzymała (1522–1587), wielokrotny poseł na sejm, rotmistrz królewski, starosta wiski i feliński. Pochodził z rodziny wywodzącej się od XV w. z Kazanowa w pow. opoczyńskim. Ur. 9 XI, był synem Stanisława, podkomorzego lubelskiego i sędziego ziemskiego sandomierskiego, i Anny z Sienna. Miał swoje posiadłości w kilku wsiach w woj. sandomierskim. W r. 1548 wystarał się o zgodę królewską na lokację miasteczka Grzymałów na gruntach wsi Ciepielów w pow. radomskim, a w r. 1566 założył podobno miasteczko Kazanów na gruntach wsi Miechów. W rejestrze poborowym z r. 1569 K. występuje ponadto jako właściciel części wsi Bogusławice, Pścin, Gardzinice i Ostrownica (wszystkie w pow. radomskim). Ze swoich dóbr spławiał do Gdańska pszenicę (zawsze na wiosnę) w ilościach od kilkunastu do 40 łasztów.

K. reprezentował szlachtę woj. sandomierskiego na sejmach w l. 1556/7, 1562/3, 1567, 1569, 1570 i 1572. W r. 1569 podpisał akt unii polsko-litewskiej. Aktywną działalność publiczną kontynuował w okresie obydwu bezkrólewi: podpisał w Krakowie 19 VII 1572 r. uchwałę sejmiku z woj. krakowskiego i sandomierskiego o zabezpieczeniu granic Małopolski od południa i zachodu przez wystawienie straży zbrojnej w łącznej sile 2 200 jazdy i piechoty, w tym sam K. miał stanąć z rotą jezdną (100 koni) przy granicy śląskiej. W końcu grudnia t. r. brał udział w konferencji panów rad i przedstawicieli rycerstwa małopolskiego w Wiślicy, gdzie zapadła uchwała o powołaniu na czas bezkrólewia sądów powiatowych. W lecie 1575 r. był deputatem szlacheckim na zjeździe stężyckim. K. był jednym z nielicznych w Polsce zwolenników arcyks. Ferdynanda z Tyrolu, ale w Stężycy należał już do antyhabsburskiego grona secesjonistów i pośredniczył w próbie porozumienia obu obozów. W styczniu 1576 r. szlachta sandomierska domagała się dla niego kasztelanii zawichojskiej.

Od czerwca 1576 r. aż do końca życia pełnił K. nieprzerwanie służbę wojskową, biorąc udział we wszystkich poczynaniach wojennych Batorego. Jako rotmistrz roty husarskiej (100 koni), wchodzącej w skład gwardii królewskiej pozostającej pod wodzą hetmana nadwornego Jana Zborowskiego, uczestniczył w wojnie z Gdańskiem (m. in. w bitwie nad Jeziorem Lubieszowskim 17 IV 1577), a w połowie lipca t. r. odznaczył się pod Latarnią, idąc ze skuteczną odsieczą piechocie E. Weihera, zaatakowanej znienacka przez strzelców niemieckich. Po kapitulacji Gdańska stacjonował ze swą rotą w Brześciu Lit., a potem w okolicach Lublina. W r. 1579 wyruszył K. na wyprawę połocką na czele roty husarskiej złożonej już z 200 jeźdźców i wchodzącej w skład gwardii królewskiej. Walczył pod samym Połockiem, a potem pod wodzą hetmana kor. M. Mieleckiego pod Suszą. Na leżach zimowych 1579/80 był dowódcą 1/3 wojsk, które towarzyszyły Mieleckiemu, a które po zajęciu Suszy Mielecki rozdzielił na 3 części. W r. 1580 uczestniczył K. w dalszej wyprawie na Wielkie Łuki, prezentując na popisie w Łukomlu (14 VII 1580) rotę dobrze wyekwipowaną w liczbie 240 koni. Po skończonej kampanii wespół z Krzysztofem Radziwiłłem, hetmanem lit., stał na leżach zimowych w okolicach Mohylewa i Szkłowa. Te roty zostały właśnie zaatakowane z końcem czerwca 1581 r. przez dywersyjny wypad moskiewski (ok. 20 000 ludzi) i stawiały mu rozpaczliwy opór, zakończony pomyślną obroną Orszy. Wkrótce potem Radziwiłł otrzymał posiłki, które po dołączeniu Filona Kmity pod Toropcem liczyły 7 000 jazdy, i ruszył zagonem w głąb państwa moskiewskiego, dochodząc do Starycy, Chołmu i Starej Russy. Uczestniczył w nim i K. ze swą rotą husarską. Brał potem udział w oblężeniu Pskowa.

Na samym początku grudnia 1581 r. (tuż po odjeździe Batorego z obozu) został K. członkiem poufnej rady wojennej (6-osobowej) przy boku hetmana Jana Zamoyskiego. Wkrótce potem został przydzielony (wespół z 3 innymi rotmistrzami) jako zbrojna eskorta polskiemu poselstwu, które udawało się na rokowania pokojowe do Jamu Zapolskiego. W drodze został zaatakowany u bram Porchowa przez moskiewską załogę zamku, lecz wyszedt z tego zajścia obronną ręką. Po podpisaniu rozejmu polsko-moskiewskiego w Jamie Zapolskim K. został odesłany z częścią wojska do Inflant, gdzie Zamoyski poruczył mu obsadzenie zamku w Felinie. Na nowym miejscu przetrwał już do końca życia. Za zasługi wojenne otrzymał w r. 1583 starostwo wiskie i felińskie. Przebywając w Felinie dokładał dużo starań do odbudowywania umocnień zamku, zniszczonego zupełnie w okresie wojny inflanckiej. Dowodził tu także stałą załogą zbrojną, utrzymywaną z funduszów królewskich. Ożeniony był z Katarzyną z Tarłów. Pozostawił trzech synów: Stanisława, Jana, który odziedziczył po ojcu starostwo felińskie, i Zygmunta, podkomorzego w. kor., oraz trzy córki: Jadwigę zamężną za Dersławem Odrzywolskim, Barbarę za Stanisławem Oborskim i Elżbietę za Piotrem Podlodowskim.

Boniecki; Niesiecki; Paprocki; Uruski; Kolankowski L., Posłowie sejmów Zygmunta Augusta, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928; – Górski K., Wojny Rzpltej z W. Ks. Moskiewskim za Batorego, „Bibl. Warsz.” 1892 t. 2 s. 102, 189, t. 4 s. 230, 253; Hirn J., Erzherzog Ferdinand II von Tirol, Innsbruck 1887 II 245; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości, Lw.–W.–Kr. 1923 II; Kudelka F., Bitwa pod Lubieszowem 17 IV 1577, Kr. 1883 s. 16; Urban W., Daty życia niektórych osób z XVI w. związanych z Krakowem, „Biul. B. Jag.” R. 41: 1991 z. 1–2 s. 89; – Akta metryki kor. z czasów Batorego, Wyd. A. Pawiński, W. 1882, Źródła Dziej., XI; Akta sejmikowe woj. krak., I; Arch. Zamoyskiego, I, II, III; Dnevnik Ljublinskogo sejma 1569 goda, Pet. 1869; Dnevnik poslednjago pochoda Batorija, Wyd. M. Kojałowicz, Pet. 1867; Heidenstein R., Pamiętnik wojny moskiewskiej, Wyd. J. Czubek, Lw. 1894; Kronika z czasów króla Stefana Batorego, Wyd. H. Barycz, Arch. Kom. Hist., Kr. 1939 XV; Księgi podskarbińskie; Matricularum summ., IV nr 5292, 22254, 23072; Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro; Piotrowski J., Dziennik wyprawy Batorego pod Psków, Wyd. A. Czuczyński, Kr. 1894; Początki panowania Batorego, Wyd. A. Pawiński, W. 1877, Źródła Dziej., IV; Polska XVI w., T. XIII: Inflanty, cz. I, Wyd. J. Jakubowski i J. Kordzikowski, W. 1915, Źródła Dziej., XXIV; toż, T. III: Małopolska, Wyd. A. Pawiński, W. 1886, Źródła Dziej., XIV; Regestra thelonei aquatici Wladislaviensis saeculi XVI, Wyd. S. Kutrzeba, F. Duda, Kr. 1915; Sprawy wojenne króla Stefana Batorego, Wyd. J. Polkowski, Kr. 1887; Źrzódłopisma do dziej. unii, cz. II; – AGAD: ASK – Dz. V 64 k. 6, Dz. 85 T. 63 k. 179, T. 66 k. 22, Dz. 86 T. 31 fasc. X i XVII; B. Kórn.: rkp. 982 s. 41.

Henryk Kotarski